مرغ سعادت است

مرغ سعادت است را از این سایت دریافت کنید.

هما (پرنده)

هما (پرنده)

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

این مقاله دربارهٔ خود پرندهٔ هُما است. برای نقش اسطوره‌ای پرنده هما، همای سعادت هما (اسطوره) را ببینید.

هُما

محدودهٔ زمانی: پلیستوسن میانه تا روزگار کنونی

PreЄ Є O S D C P T J K Pg N ↓ [۱]

وضعیت حفاظت

نزدیک تهدید (IUCN 3.1)[۲]

رده‌بندی علمی فرمانرو: جانوران شاخه: طنابداران رده: پرندگان راسته: بازسانان تیره: بازان سرده: استور، ۱۷۸۴ گونه: نام دوبخشی

Gypaetus barbatus

(لینه، ۱۷۵۸) زیرگونه‌ها

پراکندگی جهانی هما (رنگ سبز)

مترادف

هُما، مرغ استخوان‌خوار یا کرکس ریش‌دار (نام علمی: ) گونه‌ای پرندهٔ شکاری بزرگ‌جثه از تیرهٔ بازان و راستهٔ بازسانان است که در کوه‌های مرتفع آفریقا، جنوب اروپا و آسیا از جمله مناطقی از ایران همچون منطقهٔ حفاظت‌شدهٔ گنو[۳] زندگی می‌کند.

هُما در تمام طول سال یک جا می‌ماند و هر فصل فقط یک یا دو تخم می‌گذارد. این پرنده مانند دیگر کرکس‌ها عمدتاً لاشه‌خوار است اما عمدهٔ غذای آن را مغز استخوان تشکیل می‌دهد. هما استخوان‌های بزرگ را از ارتفاع زیاد به روی سنگ‌ها پرتاب می‌کند تا به قطعات کوچک‌تر شکسته شود. گاهی هم از لاک‌پشت‌های کوچک زنده به همین روش تغذیه می‌کند. این پرنده تنها گونهٔ کرکس است که رژیم غذایی آن تقریباً منحصراً (۷۰ تا ۹۰ درصد) استخوان است.[۴] هما در کوه‌های بلند جنوب اروپا، قفقاز،[۵][۶][۷] آفریقا،[۸] شبه‌قارهٔ هند و تبت، زندگی و تولیدِمثل می‌کند. تخم‌گذاری این پرنده در میانهٔ زمستان با یک یا دو تخم صورت می‌گیرد که در آغاز بهار جوجه‌دار می‌شوند.

هُما را می‌توان در ارتفاعات و مناطق کوهستانی یافت. این جانور در ارتفاعی بین ۳۰۰ تا ۴۵۰۰ متر بالاتر از سطح دریا زیست می‌کند و بیشتر اعضای این گونه در ارتفاعی بیش از ۲۰۰۰ متر سکونت می‌کنند. هُما اغلب مناطق متروک و صخره‌ای یا دره‌های مشرف به مراتع جایی که چرندگان و شکارگران آن‌ها زیست می‌کنند را کنام خود می‌کند. زیست در چنین مناطقی امکان دسترسی بالقوه جانور به اجساد جانوران شکارشده و مردار را فراهم می‌کند.[۹]

جمعیت این گونه همچنان در حال کاهش است. تا ژوئیهٔ ۲۰۱۴، در فهرست سرخ آی‌یوسی‌ان (IUCN) گونه‌های تهدیدشده طبقه‌بندی شد؛ با این حال، طبقه‌بندی بعدی نشان داد که این گونه در خطر انقراض قرار ندارد، در ارزیابی دوبارهٔ هما به عنوان یک گونهٔ «نزدیک تهدید» تعریف شده‌است.

نام‌شناسی[ویرایش]

نام علمی[ویرایش]

هما نخستین بار توسط کارل لینه زیست‌شناس اهل سوئد در کتاب سامانهٔ طبیعت توصیف علمی شد و لینه نام علمی Vultur barbatus را برای این گونه برگزید.[۱۰] vultur واژه‌ای در زبان لاتین به معنای کرکس است و barbatus نیز در لاتین به معنای ریش‌دار است که این دو واژه در کنار هم کرکس ریش‌دار معنی می‌دهند.[۱۱] نام امروزی سردهٔ هما یعنی Gypaetus نیز از ترکیب دو واژه یونانی gyp (کرکس) و aetos (عقاب) حاصل شده که همراه با پسوند نامِ گونه معنای کرکس‌عقابِ ریش‌دار می‌دهند.[۱۲]

نام ژرمنی[ویرایش]

lammergeier که lammergeyer نیز نوشته می‌شود، واژه‌ای در زبان انگلیسی است که از واژه Lämmergeier در زبان آلمانی نشأت گرفته و به معنی کرکس بره است. این نام ریشه در باور قدیمی اروپاییان مبنی بر اینکه هما یا کرکس ریش‌دار شکارچی بره‌ها (lambs) است دارد.[۱۳]

ویژگی‌ها[ویرایش]

هما طول بدنی بین ۹۴ تا ۱۲۵ سانتی‌متر، فاصلهٔ بین دو بال ۲۳۱ تا ۲۸۳ سانتی‌متر و وزنی بین ۴٫۵ تا ۷٫۸ کیلوگرم دارد. زیرگونه اوراسیایی این پرنده (G. b. barbatus) دارای میانگین وزنی ۶٫۱ کیلوگرم و زیرگونهٔ آفریقایی آن (G. b. meridionalis) دارای میانگین وزنی ۵٫۷ کیلوگرم است. نر و ماده هم‌شکل و بدون تغییرات فصلی هستند. اندازهٔ ماده اندکی بزرگ‌تر از نر است. برخلاف بیشتر کرکس‌ها، هما سر نسبتاً کوچک‌تر و پردار دارد و گردنش ضخیم‌تر است. گردن و ساق پاها نامشخص و کاملاً پردار، دم لوزی شکل، بلند و تیره‌رنگ است. این پرنده روی زمین به شیوه‌ای اردک‌وار راه می‌رود، پاهای آن قوی و مچ پاهای آن نیز نسبتاً کوتاه (حدود ۸٫۸ تا ۱۰ سانتی‌متر) است. درازای دم این پرنده بین ۴۲٫۷ تا ۵۲ سانتی‌متر است که این مقادر از عرض بال‌های این پرنده بیشتر می‌باشد.[۱۴][۱۵]

هما حلقه‌ای قرمزرنگ در اطراف چشم دارد و نقاب روی صورت و بال‌های آن سیاه است. پرهای سیاه‌رنگ نقاب روی صورت از زیر چشم تا امتداد نوک به سمت پایین کشیده شده و ریش‌مانند است. سر و سینه و پاها حنایی رنگ با رگه‌هایی به‌رنگِ کِرِم است. این رنگ‌آمیزی در اثر استحمام در آب غنی از آهن یا مالیدن املاح آهن‌دار به پرها ایجاد می‌شود لذا رنگ پر کرکس‌های بزرگ‌شده در اسارت کاملاً روشن است و چندان حنایی‌رنگ نیست. در هنگام پرواز پر و بال و دم طرحی شبیه به صلیب دارد و پوش‌پرهای زیر بال‌ها از شاه‌پرهای پرواز تیره‌تر هستند.

پرندگان نابالغ رنگی قهوه‌ای و خاکستری تیره دارند، پرهای ریش‌مانند صورت نیز کوتاه‌تر است. روتنهٔ خاکستری مایل به نخودی، شکم روشن‌تر و سر و گردن قهوه‌ای تیره تا سیاه است.[۱۶]

فیزیولوژی[ویرایش]

طبق تخمین‌ها میزان پی‌اچ اسید معدهٔ هما برابر با ۱ است. حدود ۲۴ ساعت طول می‌کشد تا تکه استخوان‌های بزرگ به آرامی هضم شوند. مقدار بالای چربی در مغز استخوان سبب می‌شود که ارزش غذایی آن تقریباً به اندازهٔ ماهیچه باشد؛ حتی اگر مقدار استخوان کمتری نسبت به ماهیچه هضم شود. آب درون اسکلتی که روی کوه قرار دارد خشک می‌شود و در نتیجه از آن در برابر تخریب و تجزیهٔ بافت توسط باکتری‌ها محافظت می‌شود، بنابراین هما می‌تواند تا ماه‌ها پس از مصرف قسمت‌های نرم‌تر مردار توسط دیگر جانوران، لاروها و باکتری‌ها از آن تغذیه کند.[۱۷]

منبع مطلب : fa.wikipedia.org

آشنایی با مرغ سعادت؛هما

نه فقط عامه مردم،حتي بسياري از دانش آموختگان ايراني تصور مي‌كنند «هما» نامي است در رديف سيمرغ و عنقا و صرفا يك افسانه است، در حالي كه اين پرنده يكي از گونه‌هاي موجود و جذاب طبيعت ايران بوده و در منطقه البرز مركزي يك پرنده بومي محسوب مي‌شود.

آشنایی با مرغ سعادت؛هما

هما یا مرغ استخوان‌خوار (نام علمی: Gypaetus barbatus به معنی کرکس ریش‌دار) نوعی کرکس بزرگ است که در کوه‌های مرتفع آفریقا، جنوب اروپا و آسیا زندگی می‌کند.

هما در تمام طول سال یک جا می‌ماند و هر فصل فقط یک یا دو تخم می‌گذارد. این پرنده مانند دیگر کرکس‌ها عمدتاً لاشه‌خوار است اما عمده غذای آن را مغز استخوان تشکیل می‌دهد. هما استخوان‌های بزرگ را از ارتفاع زیاد به روی سنگ‌ها پرتاب می‌کند تا به قطعات کوچک‌تر شکسته شود. گاهی هم از لاک‌پشت‌های زنده به همین روش تغذیه می‌کند.

هما در اسطوره‌های ایرانی جایگاه مهمی دارد و معروف است که سایه‌اش بر سر هر کس بیافتد به سعادت و کامرانی خواهد رسید به همین دلیل به مرغ سعادت معروف شده‌است.

در افسانه‌های ایران مثل ققنوس در اساطیر مصر و یونان صاحب کرامت است. همادر ادبیات ایران به عنوان نماد سعادت است و برعکس جغد که نماد شوم است البته هما می‌تواندپرنده‌ای افسانه‌ای و اساطیری باشد. در قصه‌ها و مثل‌های ایرانی از هما به عنوان پرنده سعادت یاد شده‌است.

در خرابه‌های تخت جمشید که پایتخت هخامنشیان بوده‌است دو مجسمه سنگی از هما پیدا شده‌است. این نشان می‌دهد که هما در زمان ایران باستان نیز پرنده سعادت بوده‌است.

پیشتر در زبان انگلیسی هما را با اسامی چون"Bearded Vulture" , "Lamb Vulture" "Lammergeier", "Lammergeyer و یا "Lammergeir" می شناختند. به جز یک نام در بقیه این اسامی از واژه "Lamb" (بره) یا از ترکیب آن با پسوند استفاده شده است. اما در حال حاضر تقریبا تنها نام با مسمای "Bearded Vulture" در کتاب‌های پرنده شناسی و یا دایرة المعارف‌های جانورشناسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع اروپاییان نخستین بر این باور بودند که این پرنده به بره‌ها و نوزاد انسان آسیب می‌رساند و از این رو با مسموم کردن لاشه حیوانات و یا شکار، تعداد این لاشخور را در کوهستان‌های قاره سبز به حداقل ممکن رساندند. اگرچه اروپاییان امروزه تدابیر بسیاری را برای حفظ و ازدیاد نسل این پرنده با شکوه اندیشیده‌اند، اما وضعیت زیستی این پرنده هنوز هم در اروپا مورد رضایت نیست. در واقع هما در حال حاضر از مشکل کمبود تنوع ژنتیکی در میان تعداد اندک باقیمانده از جمعیت خود رنج می برد.

هما بیشتر زمان روز را در حال بالبازروی در ارتفاعات بالای 3000 متر مناطق کوهستانی می‌گذراند؛ آشیانه خود را بر روی سکو یا شکاف صخره‌های دور افتاده ساخته و در هنگام جوجه آوری به شدت از قلمرو وسیع 400 کیلومتر مربعی خود در برابر جفت های هم نوع حفاظت می‌کند. همای ماده معمولا یک تخم و به ندرت دو تخم درون آشیانه می‌گذارد و هر دو جنس نر و ماده در امر تغذیه جوجه همکاری دارند. در آشیانه هایی که دو جوجه مورد تغذیه پدر و مادر قرار می گیرند معمولا جوجه کوچکتر توسط جوجه بزرگتر از بین رفته و جوجه باقیمانده پس از گذشت 107 تا 117 روز شروع به تجربه اولین پروازهای خود بر فراز آشیانه می‌کند.

از نظر ریخت شناسی هما شباهت چندانی به دیگر لاشخورها ندارد. پرنده بالغ دارای بال‌هایی کم عرض ، دراز ونسبتا نوک تیز است که طول بال‌های باز گه‌گاه به 3 متر نیز می‌رسد. دم بلند و لوزی شکل است ؛ سطح پشتی بال‌ها و دم به رنگ سیاه براق ، سطح شکمی نارنجی مایل به زرد و سینه کاملا نارنجی رنگ است. سر و گردن این لاشخور برخلاف دیگر کرکس ها پوشیده از پر بوده و برهنه نیست که دلیل آن هم به عدم لاشه خوار بودن پرنده بازمی گردد. گردن هما نارنجی رنگ بوده و دو رشته پر سیاه به شکل دو رشته سبیل از دو سوی منقارش آویزان است. پرندگان نابالغ سر و گردنی کاملا سیاه رنگ دارند.

یکی از عادات هما در هنگام تمیز و مرتب کردن پرهای سینه اش استفاده از ترکیبات آهن دار موجود در سنگ‌های مناطق کوهستانی است. اکسید آهن موجود در اینگونه سنگها باعث می شود تا پرهای سطح شکمی پرندگان بالغ موجود در طبیعت به نارنجی پر رنگ تمایل داشته باشد، در حالیکه پرهای سطح شکمی پرندگانی که در اسارت بزرگ می شوند بسیار روشنتر از هم نوعان آزاد خود است. هما با این عمل علاوه بر از بین بردن حشرات ذره بینی موجود در میان پرهای خود باعث استحکام و حفاظت بیشتر از پرهای آسیب دیده‌اش می شود. با این وجود اکسید آهن خاصیت عایق بودن سطح پرها را در برابر باد از بین برده و به همین دلیل هما هیچگاه شاه پرها و پرهای زیر بالهایش را به این ماده آغشته نمی کند!

نحوه تغذیه هما در میان انواع دیگر لاشخورها کاملا منحصر به فرد است. این پرنده برخلاف پسرعموهای خود هیچ گاه به محض از پا در آمدن حیوان بر سر لاشه فرود نمی‌آید. معمولا منتظر می‌ماند تا سایر لاشخورها کار پاکسازی لاشه را از گوشت و پوست انجام دهند و سپس به سراغ اسکلت رها شده لاشه می‌آید. هما علاقه فراوانی به مغز استخوان دارد و برای به دست آوردن این ماده مقوی میبایستی قطعات بزرگ استخوان لاشه را که در کشور ما معمولا کل و بز وحشی است به تکه های کوچک قابل بلعیدن تبدیل کند.

اگر چه در کشور ما آمار دقیقی از تعداد و پراکنش پرندگان بخصوص پرندگان شکاری در دست نیست ، اما این باور که چند سال است هیچ کس هما را در منطقه البرز مرکزی و یا ارتفاعات دیگرالبرز ندیده است نیز کاملا اشتباه است. اصولا هما پرنده ایست که در ارتفاعات بسیار بالای مناطق دور افتاده کوهستانی زندگی می کند و مشاهده آن برای مردم عادی ممکن نیست. از طرف دیگر برخی خبرهای غیر کارشناسی در روزنامه ها ، مجلات و سایت های مرتبط با محیط زیست باعث شده است تا تصوری غلط از وضعیت این پرنده در ایران بوجود بیاید. هما در طی 4 سال گذشته بارها توسط علاقه مندان و کارشناسان پرنده شناسی رصد شده است.

تمامی این مشاهدات در حالی است که هیچ هدف مشخص و برنامه ریزی شده ای جهت مشاهده این گونه وجود نداشته و رکوردهای فوق کاملا اتفاقی صورت گرفته است. هما در حال حاظر جزو پرندگان ضمیمه 3 کنوانسیون سایتس(CITES) قرار دارد، بدین معنا که سایتس خیلی روی آن تاکید ندارد. از آنجایی که وضعیت طعمه های مورد مصرف این پرنده در کوهستانهای ایران نسبتا قابل قبول است، به نظر می آید در حال حاضر تنها مورد نگران کننده مشکل کمبود تنوع ژنتیکی در میان تعداد اندک از جمعیت این نوع لاشخور است. از طرف دیگر عدم مشاهده هما طی چند سال گذشته در منطقه لار هم تا حدودی طبیعی به نظر می‌رسد. با وجود تبلیغات گسترده برای ورود مردم عادی به این منطقه و ایجاد ناامنی نشات گرفته از حضور غیر کارشناسانه گردشگران و بعضا دامداران محلی کاملا طبیعی است که پستانداران بزرگ جثه‌ای چون کل و بز به ارتفاعات و مناطق دور افتاده تر کوچ کرده و هما نیز در پی کمبود لاشه مجبور به جابجایی منطقه‌ای شود.

منبع مطلب : article.tebyan.net